زنگ خطر جنگ در منطقه با پیشنهاد ترامپ

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد، در طرح پیشنهادی اش برای بازسازی نوار غزه، فلسطینیان حق بازگشت به این منطقه را نخواهند داشت. این اظهارات موجی از انتقادها و خشم کشورهای عربی را به دنبال داشته است. از آغاز درگیری‌های غزه، دولت‌های عربی به ویژه مصر و اردن همواره تأکید کرده‌اند فلسطینیان نباید از سرزمین‌هایی که به‌عنوان بخشی از کشور آینده خود در نظر گرفته شده، یعنی کرانه باختری اشغالی و نوار غزه رانده شوند.

ترامپ ادعا کرده بود می‌تواند اردن و مصر را برای پذیرش فلسطینیان آواره متقاعد کند

ترامپ نخستین بار ۲۵ ژانویه پیشنهاد کرد، مصر و اردن فلسطینیان آواره‌شده از غزه را بپذیرند، اما این پیشنهاد با مخالفت شدید هر دو کشور مواجه شد. وی چندی بعد، چهارم فوریه پس از دیدار با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در بیانیه‌ای اعلام کرد، قصد دارد ۲.۲ میلیون فلسطینی ساکن غزه را به نقطه‌ای دیگر منتقل کند. همچنین پیشنهاد کرد، ایالات متحده کنترل نوار غزه را به دست بگیرد و آن را به منطقه توریستی و اقتصادی شبیه به «ریویرا»ی خاورمیانه تبدیل کند.

۱۰ فوریه ترامپ بار دیگر تأکید کرد، فلسطینیان طبق طرح پیشنهادی اش حق بازگشت به نوار غزه نخواهند داشت. این اظهارات جدید که با موضع برخی مقام های دولتش تناقض داشت، واکنش‌های بیشتری برانگیخت. در حالی که برخی مقام ها پیشنهاد کرده بودند فلسطینیان تنها به‌صورت موقت جابجا شوند، ترامپ طرحی ارائه داد که بر یکی از حساس‌ترین موضوعات مناقشه اعراب و اسرائیل—یعنی حق بازگشت فلسطینیان—تمرکز داشت.

ترامپ که سابقه‌اش به‌عنوان معامله‌گری سختگیر در بازار املاک نیویورک شناخته شده است، ادعا کرده بود می‌تواند اردن و مصر را برای پذیرش فلسطینیان آواره متقاعد کند و حتی وعده داده بود فلسطینیان می‌توانند در مسکن‌هایی با کیفیت بهتر اسکان یابند.

از زمان آغاز جنگ میان حماس و اسرائیل در هفتم اکتبر ۲۰۲۳، بسیاری از ساختمان‌های نوار غزه تخریب و منطقه به ویرانه‌ای بدل شده؛ این در حالی است که طرح ترامپ می‌تواند نگرانی‌های فلسطینیان از احتمال اخراج دائمی از این منطقه را بیشتر کند. دولت‌های عربی که مدت‌ها نگران پیامدهای بی‌ثبات‌کننده هرگونه جابجایی گسترده بوده‌اند، ممکن است در برابر چنین طرحی مقاومت نشان دهند.

از سال ۱۹۴۸، فلسطینیان آنچه را که نکبت یا فاجعه می‌خوانند، تجربه کرده‌اند؛ رویدادی که در جریان تأسیس اسرائیل، باعث آوارگی حدود ۷۰۰ هزار فلسطینی شد. بسیاری از آنان به کشورهای همسایه‌ای مانند اردن، سوریه و لبنان گریختند و تا به امروز، نسل‌های بعدی‌شان نیز عمدتاً در اردوگاه‌های پناهندگان سکونت دارند. برخی دیگر به نوار غزه پناه بردند. علاوه بر این، اسرائیل همواره روایت اجباری بودن مهاجرت‌ها را رد کرده است.

در حال حاضر بیش از ۵.۶ میلیون پناهنده فلسطینی که اغلب نسل‌های بعدی آوارگان اولیه هستند، در کشورهای همسایه، کرانه باختری اشغالی و نوار غزه زندگی می‌کنند. طبق گزارش وزارت امور خارجه فلسطین، نزدیک به نیمی از پناهندگان هنوز تابعیت مشخصی ندارند و بسیاری از آن‌ها همچنان در اردوگاه‌های شلوغ و کم‌امکانات به سر می‌برند.

اظهارات اخیر ترامپ مبنی بر اسکان مجدد حدود 2 میلیون فلسطینی ساکن غزه، نگرانی‌های جدیدی برانگیخته است. اردن که از دیرباز نگران پیامدهای اخراج گسترده فلسطینیان از غزه و کرانه باختری بوده، اکنون با طرحی مواجه و یادآور ایده‌هایی است که به وسیله راست‌گرایان اسرائیلی مطرح شده‌اند؛ ایده‌هایی که اردن را به‌عنوان وطن جایگزین فلسطینیان می‌بینند.

نگرانی‌های امروز ریشه‌ای تاریخی دارند. سپتامبر سیاه سال ۱۹۷۰، ارتش اردن عملیاتی گسترده علیه سازمان آزادی‌بخش فلسطین آغاز کرد. ملک حسین، پادشاه وقت اردن که از گسترش نفوذ جناح‌های فلسطینی در کشورش بیمناک بود، با قاطعیت دستور سرکوب این گروه‌ها را داد. درگیری‌های شدید در اَمان بیش از ۳ هزار فلسطینی را به کام مرگ کشاند و حدود ۲۰ هزار نفر را وادار به ترک اردن کرد.

درگیری‌های اخیر که فعلاً با آتش‌بسی شکننده متوقف شده‌اند، با حملات بی‌سابقه هوایی و زمینی اسرائیل به نوار غزه همراه بوده است. این حملات که در واکنش به حمله حماس به اسرائیل در سال ۲۰۲۳ رخ داد، خرابی‌های گسترده‌ای در مناطق شهری غزه به بار آورد. در این جنگ، که به گفته مقام های اسرائیلی یک هزار و 200 کشته برجای گذاشت، بسیاری از مردم غزه بارها آواره شدند.

گزارش روزنامه هاآرتص جنجال بیشتری برپا کرد. طبق این گزارش، بخشی از یک هزار و 139 سرباز و غیرنظامی ای که اسرائیل اعلام کرده بود به وسیله مقاومت فلسطین کشته شدند، در واقع در حملات بالگردها و تانک‌های اسرائیلی جان باخته بودند. به گفته مقام های بهداشتی فلسطین، شمار قربانیان در غزه از ۴۸ هزار نفر گذشته است. پیش از آغاز حملات سال ۲۰۲۳، اسرائیل از ساکنان شمال غزه خواسته بود به مناطقی امن‌تر در جنوب بروند، اما با افزایش حملات، این درخواست به جابه‌جایی گسترده‌تر فلسطینیان به سوی جنوب، به‌ویژه منطقه رفح در مرز مصر منجر شد.

اردن که از دیرباز نگران پیامدهای اخراج گسترده فلسطینیان از غزه و کرانه باختری بوده، اکنون با طرحی مواجه و یادآور ایده‌هایی است که به وسیله راست‌گرایان اسرائیلی مطرح شده‌اند؛ ایده‌هایی که اردن را به‌عنوان وطن جایگزین فلسطینیان می‌بینند

پیش از آغاز عملیات در رفح، اسرائیل از فلسطینیان خواست به منطقه‌ای جدید و موقت به نام «المواسی» نقل مکان کنند. این منطقه که در امتداد ساحل از دیرالبلح در مرکز غزه تا خان‌یونس و رفح در جنوب گسترده شده است، به‌عنوان پناهگاه انسانی معرفی شد. با وجود این، شرایط پیچیده‌تر به نظر می‌آید. طبق برآورد سازمان ملل متحد، نزدیک به ۸۵ درصد جمعیت غزه، یکی از پرجمعیت‌ترین مناطق جهان، به‌دلیل درگیری‌های اخیر مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند.

این آوارگی گسترده سؤالات مهمی را در زمینه آینده فلسطینیان در این منطقه ایجاد کرده است. آیا جابجایی گسترده فلسطینیان از غزه به مناطق دیگر امکان‌پذیر است؟ بسیاری از فلسطینیان معتقدند هرگز غزه را ترک نخواهند کرد، حتی اگر این امکان فراهم شود. دلیل اصلی این مقاومت، ترس از تکرار تجربه تلخ سال ۱۹۴۸ و آوارگی دائمی است. در آن سال، صدها هزار فلسطینی سرزمین‌های خود را از دست دادند و به پناهندگان دائمی تبدیل شدند.

در این میان، موضع مصر نیز اهمیت زیادی دارد. این کشور که با ملاحظات حقوق بشری خود بارها مخالفت علنی اش را با جابجایی فلسطینیان اعلام کرده است، نگرانی‌های دیگری دارد. دولت مصر از پذیرش انبوه پناهندگان فلسطینی، به‌ویژه اعضای حماس که ممکن است در میان آن‌ها باشند، به‌شدت پرهیز می‌کند. عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر برخی فلسطینیان را تهدیدی جدی برای امنیت کشورش می‌داند و سیاست سختگیرانه‌ای اتخاذ کرده است. در نتیجه، جابجایی گسترده فلسطینیان از غزه، با وجود همه مشکلات و محدودیت‌ها، همچنان بسیار بعید به نظر می آید.

یسرائیل کاتز، وزیر امور خارجه سابق و وزیر دفاع کنونی اسرائیل ۱۶ فوریه ۲۰۲۴ تأکید کرد، اسرائیل هیچ برنامه‌ای برای اخراج فلسطینیان از غزه ندارد. وی در سخنانی اعلام کرد، همکاری‌های نزدیک با مصر در این موضوع ادامه خواهد داشت تا اطمینان حاصل شود منافع مصر نیز محفوظ بماند.

این اظهارات نتوانست نگرانی فلسطینیان و کشورهای عربی را کاهش دهد. برخی سیاستمداران اسرائیلی ازجمله بتسلئیل اسموتریچ، وزیر دارایی اسرائیل به‌دفعات از سیاست‌هایی حمایت کرده‌اند که می‌تواند به نوعی آوارگی فلسطینیان منجر شود. اسموتریچ در سخنرانی‌های عمومی اش از «تشویق مهاجرت» فلسطینیان از غزه سخن گفته و حتی پیشنهاد کرده است حکومت نظامی در این منطقه برقرار شود. این مواضع، باعث شده است بسیاری از فلسطینیان و کشورهای عربی از احتمال وقوع «نکبت» جدید نگران باشند.